2016 is het Erasmusjaar. Museum Gouda besteedt op verschillende manieren aandacht aan de -in Gouda geboren –Erasmus. Naast een tentoonstelling zijn er lezingen te bezoeken aan de hand van uitspraken van Erasmus. Ik hoorde prof. dr. Paul Scheffer die zijn verhaal baseerde op de uitspraak ‘Ik ben een wereldburger’. Scheffer kende ik alleen van zijn controversiële essay het Multiculturele Drama in 2000 waarmee hij het debat over de multiculturele samenleving aanslingerde. Hij zoomde afgelopen donderdag in op twee onderwerpen in het werk van Erasmus (wereldburgerschap en pacifisme) en legde vervolgens de link naar de actualiteit; naar Europa en de vluchtelingencrisis. Ik vond het heerlijk me weer even ‘student’ te wanen en een uur lang te luisteren naar deze hoogleraar en publicist die naast een enorme kennis ook de kunst verstaat aansprekend te vertellen.

Erasmus (priester, theoloog, filosoof, schrijver en humanist) was eigenlijk een beetje de Paul Scheffer van zijn tijd. Hij bekritiseerde het politieke beleid en schreef de pausen en koningen brieven waarin hij zich consequent afkeerde van het voeren van oorlog. Het haalt, volgens hem, het aller-slechtste in de mens naar boven en het heeft niets met heldendom te maken. Een mens is er niet op gebouwd om oorlog te voeren. ‘Een dier is uitgerust met klauwen, met hoorns of gif maar een mens is maar een weerloos wezen. De mens is in z’n schepping toegerust op vrede en vriendschap’

Een vraag uit de zaal was of zijn advies daadwerkelijk opgevolgd werd. Dat was niet direct zichtbaar aldus Scheffer. Wel hebben zijn brieven en aanklachten bewustwording teweeg gebracht. Er zijn boekenkasten over hem volgeschreven en ook nu, 500 jaar later, geven zijn ideeën openingen om over de problemen van onze tijd na te denken.

Wat ik opvallend vond is dat Scheffer aan het einde van zijn betoog een lofzang hield op de politiek. Hij benadrukte hoe moeilijk het is politiek te bedrijven, en dat het goed zou zijn als burgers zich dat wat vaker realiseerden. Ik vond het mooi om dat uit de mond van een kritische publicist te horen. En inderdaad; Nederlanders (ik incluis) zijn er goed in om veel wat op het politieke (nationale en-) wereldtoneel gebeurt af te doen als eigenbelang of prutswerk. Ik las deze maand met bewondering de biografie van Barack Obama (Dromen van mijn vader). Hoewel ook Obama niet vies is van een beetje opportunisme, kwam uit zijn boek voor mij toch vooral naar voren dat hij vanuit een diepgeworteld ideaal zijn leven in dienst van de politiek stelt. Ik geloof oprecht dat –te midden van het krachtenveld waarin hij opereert- hij probeert te handelen naar wat hem moreel het beste lijkt. Ik neem mijn hoed af voor Angela Merkel, en maak een buiging voor Mark Rutte die keuzes moeten maken waar ik nachten van zou wakker liggen. En tegelijkertijd zijn figuren als Desiderius Erasmus en Paul Scheffer onmisbaar om diezelfde wereldleiders kritisch te bevragen, een spiegel voor te houden, en het politiek geweten van de eigen tijd te zijn.