Een beetje ter compensatie van onze verloren vakantie op Sicilië sliepen wij drie nachten in B&B de Witte Buizerd in het Drentse Drouwenerveen. We hebben erg genoten van de zon, de gastvrijheid van de hosts en de ruim 2 ha. grond rondom de boerderij. Siem had de tijd van zijn leven. Gastheer Harro toverde een kleine tractor tevoorschijn waarop Siem zich iedere avond over de akkers liet voortduwen door zijn vader. Ik dook in de rijk gevulde boekenkast en vond daar het Pauperparadijs. Dit boek uit 2008 gaat over de heropvoedingsgestichten in het Drentse Veenhuizen. Een paar jaar geleden bezocht ik het daar nu gevestigde gevangenismuseum met mijn vader. Het gevangenisdorp en de rondleiding door een gepensioneerde gevangenisbewaarder maakte indruk. Drenthe voelt als het einde van de wereld. Juist om die reden werd het heropvoedingsexperiment voor landlopers en bedelaars daar gebouwd in de negentiende eeuw. Auteur Suzanna Jansen is een nazaat van ‘Veenhuizers’ en zij is in haar (verborgen) familiegeschiedenis gedoken. Ze heeft een indrukwekkend boek geschreven dat -naast de beschrijving van het wel en wee van haar voorouders- ook de geschiedenis vertelt van 200 jaar omgang met armoede. De initiatiefnemer van de kolonie was Johannes van den Bosch. Hij bouwde in 1823 drie gestichten in het Drentse veengebied om paupers uit de stad een huis en een werkplek te bieden. Idee was dat arme sloebers beschaafde burgers zouden kunnen worden als zij hard werkten en in hun eigen levensonderhoud konden voorzien. Een nobel streven maar het bleek niet te werken.

Dat kwam doordat het regime in Veenhuizen de inwoners alle zelfstandigheid ontnam,’ stelt Jansen in een interview aan het Historisch Nieuwsblad. ‘Het gesticht bepaalde welke kleren ze droegen, op welk tijdstip ze aten, hoe ze hun kinderen opvoedden. Dat gebeurde met de beste bedoelingen, om de bewoners vooruit te helpen. Maar het werkte averechts. Bewoners die het gesticht verlieten wisten niet hoe ze voor zichzelf moesten zorgen, hoe ze zelf beslissingen moesten nemen’.

Armoede is niet gemakkelijk op te lossen stelt zij. En de schaamte en het gevoel ‘voor een dubbeltje geboren te zijn’ ebt nog lang na. Dat komt ook door vooroordelen van de omgeving. Jansen (1964) woonde als kind in een volksbuurt. Hoewel haar CITO-toets aangaf dat ze VWO kon gaf de leerkracht aan dat zij ‘typisch een mavo-klantje was’. Het is bepaald niet eenvoudig om je te ontworstelen aan armoede als je daarin bent opgegroeid of om te klimmen op de ‘maatschappelijke ladder’. Het boek was voor mij, naast een herlezing van de geschiedenis van de armenzorg en het maatschappelijk werk, ook een aansporing om binnen mijn werk iets te doen met visie op armoede. Hoe kijken mijn vrijwilligers (en ook ik) nu eigenlijk aan tegen hedendaagse armen; de klanten van de Voedselbank, de mensen met schulden?

Kortom, de Drentse veengrond was voor mij vruchtbare bodem om nieuwe plannen te smeden en te bovenal genieten van deze kleine inhaal-vakantie!